KLEJNOTY  Z  KAMIENIA

W piątek wieczorem, 9 stycznia, ziemia zaczyna tańczyć i drgać. W okolicznych wsiach wiele ruin i ofiar ale większe miasta nie notują zniszczeń. Sobota mija spokojnie. Ludność oddycha z ulgą i dziękuje Św. Agacie. W niedzielę rano, 11 stycznia, znów odczuwa się ruchy i ziemia drży. Wczesnym popołudniem niesamowity wstrząs, dziś byłby mierzony na 7,4. Epicentrum na morzu między Augustą a Katanią, na głębokości około 20 km. Przestraszeni mieszkańcy aby uchronić się przed walącymi się budynkami uciekają w stronę morza ale tutaj zostają przytłoczeni destrukcyjną falą tsunami. Kto ufnie oddał się pod opiekę patronki miasta Katania i schronił się w katedrze jej dedykowanej łaski nie otrzymał : katedra runęła na 4000 wiernych oddanych modlitwie do Św. Agaty. To najsilniejsze i największe trzęsienie ziemi kiedykolwiek rejestrowane we Włoszech. Styczeń 1693 rok. 70 miast i miasteczek wschodnio-południowej Sycylii  doszczętnie zniszczonych. 60- 93 tysiące ofiar. Bogactwo architektury i całe miasta zamieniły się w gruzy. 1000 budynków sakralnych zniszczonych. „Nie istnieje pióro które mogłoby opisać taką tragedię.” Okaże się to okazją do odbudowy czy wybudowania od podstaw wszystkich zniszczonych miejscowości. Zaczyna się okres póznego baroku sycylijskiego. Architektura falująca, dekoracyjna, chiaroscura, przepełniona tłumem rzezb  jakby chcąc oddać hołd poległym. Barok staje się stylem wyrażającym charakter, duszę i tożsamość Sycylijczyków. Ukazuje ich inklinację do teatralności. I właśnie tu, na Sycylii dotkniętej i upokorzonej tragicznym trzęsieniem ziemi staje się gloryfikacją życia. Przesyt krzywizn i ornamentów, rzezb i efektów światłocienia. Putti i maski które podtrzymują balkony i dekorują fasady. Wypukłe balustrady z kutego żelaza. Rzezbiona kamieniarka. Fasady wklęsło czy wypukle wygięte. Dzwonnicę, która stanowi jeden z elementów najbardziej typowych baroku sycylijskiego, umieszcza się nad fasadą. Narodziła się pełna innowacji stylistycznych sycylijska interpretacja baroku.

Największy sycylijski architekt, Filippo Juvarra z Messyny jest w Turynie gdzie pracuje nad nowym „image” tego miasta tak więc odbudowa wschodnio-południowej Sycylii staje się polem do popisu i pracy dla innych lokalnych architektów. Dwóch z nich zostawi po sobie dzieła o których uczyć się będą postumi. Palermitańczyk Giovan Battista Vaccarini i Syrakuzańczyk Rosario Gagliardi. Vaccarini , który kształcił się w Rzymie, przeniósł na Sycylię rzymski gust baroku i stał się jakby hamulcem dla wyobrazni i teatralności lokalnej. Można sugerować, że mniej kreatywny czy bardziej „umiarkowany” niż jego sycylijscy koledzy. Ale choć w Katanii pracowało wielu innych architektów, Katania jest „dziełem” Vaccariniego. Vaccarini zachował i waloryzował to, co przetrwało wielkie trzęsienie ziemi : np. rzymski słoń z lawy który dzwiga obelisk czy ocalałe kolumny z rzymskich budowli. Scenograficzny projekt głównego placu Duomo, katedra, kościoły i budynki publiczne czy świeckie, ulica Etnea czy ulica Crociferi. Przeplatał budynki sakralne, pałace arystokracji, kopuły i kolumny, balkony przepysznie dekorowane. Charakterystyczne dla baroku sycylijskiego jest użycie lokalnego budulca. W Katanii oczywiście jest to ciemny bazalt połączony z białymi stiukami i wapiennym kamieniem z Syrakuz. Gust Vaccariniego widać nie tylko na fasadach ale i na przepięknych i unikalnych dziedzińcach przez niego stworzonych ( dziedziniec uniwersytetu jest tego przykładem ).  Będąc w Katanii nie zapomnijmy jednak i o polskim architekcie Stefano Ittar i dziełach przez niego stworzonych na sycylijskim gruncie. Zakochać się można w fasadzie kościoła Colleggiata.      

Rosario Gagliardi natomiast ( a dzisiaj mówi się, że był samoukiem) wypracował rozwiązania oryginalne mieszając porządek klasyczny ze swoją specyficzną wizją przepychu i dekoracji aby uzyskać tak cennego efekt światłocienia. Przykładem są dwie katedry Św. Jerzego, jedna w Modica i druga w Ragusa Ibla. Wznoszą się jak wielkie torty ekscentrycznego cukiernika. Fasady kościołów lekko wypukłe wyglądają jak wieże obramowane kolumnami, otwarte dużymi oknami. Jak jakaś gra architektoniczna prowadzona pewną ręką zwracającą uwagę na każdy detal i na efekt perspektywy. Gagliardi adoptuje formy scenografii teatralnej aby otrzymać swoją wizję efektu architektonicznego. Wypukłość elementów oświetlonych sycylijskim słońcem daje wrażenie chiaroscuro tak kochanego na Sycylii. Katedra w Modica dominuje nad miastem na końcu efektownych schodów o 250 stopniach, katedra w Ibla skośnie zwrócona do głównego placu. Przesyt krzywizn i ornamentów, dynamizm nie spotykany nigdzie indziej, przepych , teatralność, bogactwo form rzezbiarskich i efekt światłocienia oddaje pełną indywidualność artysty i stwarza unikalny styl.                                          

003_BAROCCO

Wyjątkowy i całościowy przykład architektury sycylijskiej po trzęsieniu ziemi to miasto Noto.  Wybudowane od podstaw na wzgórzu Meti. Ogród z kamienia. Budowa nowego miasta ex novo to unikalna możliwość i wyzwanie. Bieg ulic przerywany jest scenograficznymi placami i schodami łączącymi różnice poziomu terenu. Do budowy i dekoracji architektonicznych użyto lokalnego kamienia (tuf) o charakterystycznej barwie złota i różu. Projekty kościołów, zakonów i pałaców powierzono różnym architektom którzy rywalizując i prześcigając się w realizacji wizji swoich wyobrazni dali oryginalny i unikalny wkład w  „sycylijski barok”. Ale  kompleks urbanistyczny Noto został stworzony jako całość, jako miasto idealne. 50 lat wystarczyło żeby stworzyć złoty ogród z kamienia. Kościół Św. Franciszka u szczytu majestatycznych schodów, zakon Santissimo Salvatore z kilkupietrową wieżą zwieńczoną iglicą, oknami zamknietymi wypukłymi kratami, kościół Św. Klary, pałac Duchezio a naprzeciw u szczytu imponujących schodów katedra, a dalej zakon jezuitów z kościołem Św. Carlo Borromeo, pałac księcia Nicolaci zdobiony unikalnymi balkonami czy znów dalej kościół Św. Dominika projektu Rosario Gagliardi i wiele, wiele innych pałaców arystokracji, kościołów i zakonów.

I pomyśleć, że Noto, Modica czy Ibla krytykowane były i ignorowane przez podróżników Gran Tour w XVIII wieku. Opisywali oni barok sycylijski jako kich i przesada w ostentacji przepychu. Dopiero w 1960 roku film „ Avventura” kręcony w Noto przez sławnego reżysera Antonioni otworzył światu okno na coś wyjątkowego, na barok w wydaniu sycylijskim! UNESCO wpisało na Listę Dziedzictwa Ludzkości centrum historyczne 8 miast Sycylii wschodniej odbudowanych po trzęsieniu ziemi z 1693 roku. Dzisiaj każdy turysta który przyjeżdża na Sycylię wie, że musi to zobaczyć.